İyot Eksikliği - Yediden Yetmişe Ciddi Bir Sorun

Yeterli iyot alımı çocukta Zeka Gelişmesi, Büyüklerde Tiroid Fonksiyonu, Üreme sağlığı ile ilgili çok önemli bir konu. Günümüzde iyot eksikliği Dünya Sağlık Örgütü tarafından çocuklarda beyin ve zeka gelişiminin önlenebilen en yaygın ama en kolay önlenebilen sebebi olarak kabul edilmekte.

Yeterli iyot alımı çocukta Zeka Gelişmesi, Büyüklerde Tiroid Fonksiyonu, Üreme sağlığı ile ilgili çok önemli bir konu. Günümüzde iyot eksikliği Dünya Sağlık Örgütü tarafından çocuklarda beyin ve zeka gelişiminin önlenebilen en yaygın ama en kolay önlenebilen sebebi olarak kabul edilmekte. İyot eksikliği nedeniyle yeterli zeka gelişimi gösteremeyen en az 30 milyon çocuk var. 

İyodun önemi bununla da bitmiyor çoğumuzun bildiği gibi tiroid bezinin hormon üretimi için iyot vazgeçilmez öneme sahip bir mikromineraldir. Tiroid hormonları öncelikle beyin olmak üzere vücutta pekçok başka organ ve yaşamsal süreçlerde önemli işlevlere sahip. Bu hormonlar yeterince yapılmadığından kaslar, kalp, böbrek ve özellikle de gelişmekte olan beyin olumsuz etkileniyor. 

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre dünya yüzünde 2 milyarı aşkın kişide iyot eksikliği var ve bunlardan 50 milyon kadarı beyin hasarı dahil ciddi semptomlarla karşılaşıyor. İyot eksikliğinden ötürü tiroidin büyümesine bildiğiniz gibi guatr deniyor. İyot eksikliğini önlemenin en iyi yolu, önce idrar testiyle iyot eksikliğinin saptanması ve ardından uygun beslenme destekleriyle ve besinlerle bu eksikliğin tamamlanması. 

Yapılan araştırmalar son 30 yıl içerisinde insanlarda iyot düzeylerinin yüzde 50 azaldığını gösteriyor. Çevresel toksinler ve yetersiz alım gibi nedenleri var bu azalmanın. Yapılan bir çalışmada test edilen 5,000 hastanın yüzde 90’dan fazlasınıda iyot eksikliği bulunması, yine WHO verilerine göre dünya nüfusunun yüzde 72’sinin iyot eksikliğinden etkilenmesi gerçekten korkutucu ve bu fark edilmeyen sorunun ciddiyetini gösteren rakamlar. 

Her ne kadar iyotlu tuz kullanımı bu eksiklik için bir önlem gibi görülüyorsa da bu maalesef çoğu zaman yeterli değil zira hava, ısı ve nemle temas eden iyotlu tuzun içerdiği iyot büyük ölçüde buharlaşıyor. Biz de iyotlu tuzdan yeterli iyot aldığımızı zannederken vücudumuz iyot eksikliği çekebilir. Üstelik günümüzde tuz tüketimini azaltma yönünde bir eğilimi olduğu için daha az tuzlu yiyoruz. Özetle iyotlu tuzdan yeterli iyot almak garanti olmayabilir. 

İyot eksikliği hipotiroidi başta olmak üzere, kolesterol düzeylerimde artış, endemik guatr, kısırlık, bebek ölümünde artış, fibrokistik meme hastalığı, damar sertliği ve meme kanseri için bir risk faktörü. Kanserin önlenmesinde kritik bir mineral olan iyot tüketimi ne yazık ki gerek doktorlar gerekse halk sağlığından sorumlu olanlar tarafından yeterince önemsenmeyen bir sorun olarak önümüzde duruyor. Dahası ekmeklere ilave eilen bromlu kimyasallar iyodun vücutta kullanılmasını bloke ediyor!

Brom içeren kimyasallar tutuşmayı önleyici katkı maddeleri olarak şiltelerden, döşemelere ve giysilere kadar sayısız tüketim ürününde bulunuyor. İyot eksikliği problemi böcek öldürücüler, gıda katkıları gibi iyot emilimiyle etkileşen pekçok kimyasalın yaygın olarak kullanılması sonucunda bugünkü boyutlarına ulaştı. Günün birinde herkesin iyot noksanlığından etkilenmesi kaçınılmaz bir yazgıya dönüşebilir. 

Pekçok vücut bakım ve ev temizlik ürününde, hava kirliliğinde bulunan ksenoöstrojenler (östrojen hormonu benzeri kimyasal maddeler) vücudumuzu zehirlemenin yanı sıra hormon dengesizliğine ve östrojen baskınlığına katkıda bulunuyorlar. Östrojenin iyotla etkileştiği gerçeğini buna eklersek iyot eksikliği tablosunu daha iyi anlamış oluruz. 

İyot Eksikliği Semptomları

İyot eksikliğinin klinik belirti ve semptomları şunlar:

• Depresyon
• Kilo verme güçlüğü
• Cilt kuruluğu
• Baş ağrısı
• Yorgunluk
• Unutkanlık
• Adetle ilgili sorunlar
• Hiperlipidemi (kan yağları yüksekliği)
• Tekrarlayan enfeksiyonla
• Soğuğa karşı duyarlılık
• El ve ayakların soğuk olması
• Zihin bulanıklığı
• Saçlarda incelme
• Kabızlık
• Nefes darlığı
• Böbrek işlevlerinde azalma
• Kas güçsüzlüğü, eklem katılığı

İyot Eksikliğinin 6 Nedeni

Tıp çevreleri iyot eksikliği oluşmaması için günde 150 mikrogram iyot alınmasını öneriyor. İyot alımı yeterli olmadığında tiroid bezi büyüyerek daha fazla tiroid emmek için bunu telafi etmeye çalışıyor ve guatr denen tiroid büyümesi oluşuyor. İyot noksanlığının potansiyel risk faktörleri: 

• 1. Düşük iyot alımı

Dünyanın kimi bölgelerinde toprakta yeterli iyot bulunmuyor. İlaveten özellikle son yıllarda iklim değişikliği sonucu sel felaketleri oluşan bölgelerde topraktaki iyot minerali düzeyi giderek azalıyor. İyottan fakir toprakta yetişen bitkilerden ve onlarla beslenen hayvanlarda iyot miktarında düşme gözleniyor. İyot belirli besinlerde doğal olarak bulunsa da miktarı büyük ölçüde bu besinlerin yetiştiği topraktaki iyot miktarına bağlı. Nitekim bunun ilk farkına varıldığı İsviçre’de hamilelikten önce ve hamilelik sırasıda iyot desteği uygulanması zeka düzeyinde artış sağladığı gibi iyot eksikliğine bağlı yeni zeka geriliği olgularının sayısını da azaltmış. İyot öncelikle beslenmeyle alınıyor ama iyot desteğiyle de sağlanması mümkün. Özellikle deniz bitkileri ve deniz ürünleri iyottan zengin. Kuruyemiş, tohumlar, baklagiller, turp, şalgam, sarımsak ve soğan iyi birer iyot kaynağı ama yetiştikleri toprağın yeterli iyot içermesi şartıyla. 

• 2. Selenyum eksikliği

İyot eksikliği çoğu zaman selenyum eksikliği ile el ele giden bir durum. Selenyum da iyot gibi tiroid bezinin gereksinimi olan bir mineral. O da toprakta bulunuyor. Selenyum fazlası toksik olmakla birlikte yeterli alınması gereken bir mineral olarak iyodun kullanımında önem taşıyor zira selenyum düşükse tiroid bezi tiroid hormonları üretmek için daha çok çalışmak zorunda kalırken vücudumuz bu hormonları hücrelerin kullanacağı forma dönüştürmede zorlanıyor. Kısacası normal tiroid sağlığı için bu minerallerin ikisinin de yeterli düzeyle olması lazım. 

• 3. Hamilelik

Journal of Pediatrics dergisinde yer alan bir araştırma hamile kadınların yaklaşık üçte birinin iyot eksikliği olduğunu gösterirken hamile ve emziren kadınların sadece yüzde 15 kadarı iyot desteği alıyor. İyot eksikliği zihinsel ve bedensel gelişmeyi ciddi biçimde aksatan bir faktör. En az 150 mikrogram iyot desteği önemli. Destek ve besinlerden kombine alımın 290 ila 1,100 mikrogram arasında olması öneriliyor. 

• 4. Sigara

Sigara dumanı tiyosiyanat denen bir bileşik içeriyor. Tiyosiyanatın iyot alımını engelleyici etkileri var. Vücutta iyot transport mekanizmalarıyla rekabete girerek iyot düzeylerini düşürüyor. Sigara dumanındaki hidroksipiridin metabolitleri, nikeotin ve benzapirenler de tiroid işlevini bozuyor. Sigara ve dumanı (ikinci el sigara içiciliği) tiroid işlevini bozmanın yanı sıra tiroid hormonunun etkisini bloke edebiliyor.

• 5. Florür ve klorlu su 

Florürlü diş macunları florür içerirken musluk suyu klor içeriyor. Bunlarda brom gibi halojen grubu mineraller olup iyot emilimini engelliyorlar. Bazı antibiyotiklerde de halojen bulunuyor. Yapılan araştırmalar bunların kullanımının özellikle iyot eksikliği olan bölgelerde çocuklarda zihinsel performansı düşürdüğünü gösteriyor. 

• 6. Guatrojen Gıdalar

Brassica ailesinden (karnabahar, brokoli, kale, lahana, Brüksel lahanası) sebzelerin çiğ olarak yenmesi tiroid fonksiyonunun azaltabilir zira bunlar peroksidazı etkileyen guatrojen maddeler içerir. O nedenle bu çok faydalı sebzelerin çiğ değil, hafif buharda pişirilerek yenilmesi önerilir. İyot eksikliği olanlar için bu gıdaların çiğ tüketilmesi riskli olabilir. 

Nasıl Önlenebilir?

Gönlük önerilen iyot alım miktarları:

• 1–8 yaş — 90 mikrogram/gün
• 9–13 yaş — 120 mikrogram/gün
• 14+ yaş — 150 mikrogram/gün
• Hamile ve emziren anneler — 290 mikrogram/gün

İyottan Zengin Besin Kaynaklarında Ortalama İyot Miktarları: 

• Balık — 100 gram: 99 mikrogram (%66)
• Yaban mersini — 30 gram: 90 mikrogram (%60)
• Yoğurt — 1 kase : 75 mikrogram (%50)
• Patates — 1 orta boy : 60 mikrogram (%40)
• Süt — 1 bardak: 56 mikrogram (%37)
• Karides — 100 gram: 35 mikrogram (%23)
• Fasülye — yarım bardak : 32 mikrogram (%21)
• Yumurta — 1 adet: 24 mikrogram (%16)
• Kuru Siyah Erik — 5 adet: 13 mikrogram (%9)

İyodun Yararları

1. Metabolizma hızının kontrolü – optimal enerji düzeyi: İyot tiroid bezlerinin çalışmasını etkilediği için, vücudun bazal metabolik hızının kontrolünden doğrudan sorumludur. Metabolizma hızının belirli bir seviyede olması, vücudun organ sistemlerinin ve biyokimyasal süreçlerinin verimliliğini sağlar. Uyku döngüsü, besin öğelerinin emilimi ve gıdaların kullanılabilir enerjiye dönüştürülmesi de buna dahildir. Tiroksin ve triiyodutironin gibi hormonlar kan basıncı, kalp hızı, vücut sıcaklığı ve vücut ağırlığı üzerinde etkilidir. Vücudun bazal metabolizma hızının [BMR] (Basal Metabolic Rate) sürdürülmesi için vücudun bu hormonlara gereksinimi vardır. Protein sentezinde de rol oynarlar. 

2. Kanserden korunma – meme kanserinin önlenmesi: İyot, kanserli hücrelerin kendi kendini öldürmesi demek olan apoptoz (planlı hücre ölümü) teşvik eder. Mutasyona uğramış hücrelerin yok edilmesine yardımcı olurken sağlıklı hücrelere zarar vermez. İyottan zengin gıdaların meme tümörü gelişmesini baskıladığını gösteren kanıtlar vardır. Ayrıca Japonya gibi iyottan zengin beslenen ülkelerde kadınlar bol miktarda yosun ve deniz ürünü tükettiklerinden meme kanseri oranlarının düşük olması bu varsayımı desteklemektedir. 

3. Detoks özelliği: İyot vücuttan kurşun, civa gibi ağır metallerin ve başka biyolojik toksinlerin atılmasını sağlayabilir. İyodun meme bezlerinin sağlığı, midede yerleşen gastrit ve mide kanseri nedeni H. pylori bakterisine karşı antibakteriyel etki göstermesi, antioksidan etkileri gibi tiroid dışı birçok yararı vardır.

4. Bağışıklık: İyot bağışıklığı destekler. Serbest hidroksil radikallerini yakalar. Antioksidan aktiviteyi uyararak ve artırarak kanser ve kalp hastalığı gibi kronuk hastalıklara karşı korunmayı sağlar. Beyin hücrelerini, hücre zarındaki yağ asitlerine serbest radikallerin bağlanmasını önleyere onları oksitlenme hasarına karşı koruduğu gösterilmiştir.  

5. Cilt, saç ve diş sağlığı: Kuru, tahriş olmuş, pullanan ve enflamasyonlu bir cilt yapısı iyot eksikliğinin sık rastlanan bir belirtisidir. İyot parlak bir cilt, canlı saçlar ve sağlıklı dişler için önem taşıyan bir eser mineraldir. İyot eksikliği saç dökülmesi nedenidir. 

6. Büyüme ve Gelişme: Bebeklikte ve büyüme çağında yeterli iyot alınmaması veya hamilelerdeki iyot eksikliği önemli bir büyüme-gelişme geriliği nedenidir. İyot eksikliğinin aşırı olması kretinizm denen ağır bir gerilik tablosuna neden olur. Bu noksanlıkların önlenmesi için hamilelerde ve büyüme çağında iyot desteği önemli bir konudur. 

Yan Etkiler/Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Sonuç olarak farklı kimselerin vücutları farklı doz miktarlarına tepki verdiğinden iyot kullanımında mutlaka doktora danışılmalı ve dikkatli olunmalıdır. Özellikle Hashimoto tiroiditi veya hipotiroidizm olgularında iyot alımı mutlaka doktora danışılmalıdır. İdrarda iyot atılımı testi yapılması vücudun iyot eksikliği hakkında fikir veren bir laboratuvar testidir. 

İyot kullunamıyla etkileşen pekçok faktör olduğundan, iyot alımının yanı sıra başka mikronütrientler (selenyum, vitamin A ve D, çinko, B vitaminleri ve omega-3 yağılarının noksanlığı), gıda alerjileri, gluten intoleransı ve soya gibi guatrojenik gıdalar iyodun vücutta kullanılmasını etkileyebilir. Ayrıca iyotun faydasını artırmak için bol egzersiz yapılması, stresin azaltılması, sauna ve Epsom tuzu içeren detoks banyoları faydalıdır. 

İyotu engelleyen florür, bromür ve klor gibi toksik halojenli bileşiklerin vücuttan atılması için iyot alımının yanı sıra yüksek doz C vitamini, rafine olmayan deniz tuzu, infrared sauna ile ter atılması tavsiye edilebilir.